In een poging het einde van de nieuwste Paul Verhoeven film;
Steekspel, te voorspellen dit keer een bespreking van zijn vorige film;
Zwartboek. In een eerder artikel; de stijl van de regisseur heb ik aangegeven
dat een regisseur eigenlijk zijn hele leven dezelfde film aan het maken is, zij
het met wisselende thema’s en karakters. Zonder in de psyche van Paul Verhoeven
te willen duiken kan men concluderen dat hij een voorliefde heeft voor
opportunistische, cynische karakters. Zoals veel mensen van zijn leeftijd die
de verstikkende jaren vijftig hebben meegemaakt, zijn thema’s als seks en
religie immer aanwezig. Van het ene hebben ze vermoedelijk te weinig en van het
andere teveel meegemaakt. Het zij zo, of niet natuurlijk!
Zwartboek is het verhaal van de joodse Rachel Stein (Carice
van Houten) die probeert uit de handen van de nazi’s te blijven. Ze krijgt
hierbij hulp van het Nederlandse verzet, maar daar schiet ze weinig mee op,
want daar zitten een paar typen die meer geïnteresseerd zijn in hun portemonnee
dan in het plegen van verzet. Op de één of andere manier, m.b.t. de actuele
situatie, komt me dit zo bekend voor? Het is dus gekonkel en verraad bij het
leven en bij de dood natuurlijk van rijke joodse onderduikers.
We beginnen in 1956 in Israël in een kibboets. Carice van
Houten werkt daar als schooljuf en wordt bij toeval bezocht door Halina Reijn,
de twee kennen elkaar nog van de oorlog en hadden daar kennelijk een
vriendschappelijke relatie. De rest van de film is flashback. Meteen is dus duidelijk
dat Carice dit drama gaat overleven, het einde staat hiermee zo goed als vast,
want we weten dat het een oorlogsfilm is die in 1944 speelde en we kunnen dus
rustig afwachten welke ellende nog op haar pad komt.
Vervolgens gaan we terug in de tijd en zien we een keurig
opgemaakte Carice van Houten die te gast is bij een famille nombreuse die ook
zo christelijk is als de nete. Ze moet eerst een bijbeltekst voordragen anders
krijgt ze geen eten. Zo zie je maar weer dat niet alle nazi’s van die uniformen
droegen! Hierna komt een wat onbegrijpelijke scène, Carice ligt buiten op een
steiger te zonnen in haar ondergoed. Eerstens lijkt het mij sterk dat in een
dergelijke godsvruchtige omgeving waar ledigheid des duivels oorkussen is, een
vrouw zo schaars gekleed ligt te zonnen terwijl ze zou moeten arbeiden of ter
kerke moeten gaan? Tweeëns komt Michiel Huisman aan zeilen met een bm- achtige
boot, zo eentje die van aan elkaar gelijmde latten is gemaakt, waarvan ik meen dat die pas door dhr.
Bulthuis in de vijftiger jaren is ontwikkeld, maar dat terzijde. Drieëns komt
Huisman aanvaren, aan de wind, hij ziet Carice en verlegt zijn koers naar ruime
wind, hij kan op deze manier makkelijk aanleggen, door de schoten aan te
trekken of te vieren kan hij de snelheid van de boot regelen. Piece of cake!
Maar dan, als hij vlak bij is loeft hij op, d.w.z. hij draait wat weg, de
afstand tot de wal is zeker drie meter, ze hebben een conversatie en in het
volgende shot ligt Huisman ineens aan de steiger. Dat kan natuurlijk nooit
in dat korte tijdsbestek, ja je kunt achteruitzeilen, deinzen, maar zo snel
gaat dat nu ook weer niet! Als Huisman zijn eerdere koers had gehouden dan was
hij zo tegen de steiger gesukkeld, maar door zijn koers te verleggen is hij
zeker weten voorbij gevaren! Geneuzel natuurlijk, maar voor de zeilers onder
ons zeker niet.
Het onderduikadres van Carice wordt met de grond gelijk
gemaakt door een vliegtuig bom. Nu begint voor Carice de vlucht naar de
vrijheid, zou ook tijd worden natuurlijk, wie wil er nou in de politiestaat
Nederland leven? Ze gaat op bezoek
bij de notaris die het familie kapitaal beheert en die na later blijkt er een
handeltje bij doet in het vermoorden en beroven van zijn cliënten. Voor de oplettende
kijker staat al meteen als een paal boven water dat deze notaris niet deugt. De
vrouw van de notaris geeft het konijn in de gang een wortel, de arme
verhongerde Carice krijgt nog geen thee met een mariakaakje. Ze pakt daarom de
wortel van het konijn. Hiermee is erg goed de notaris geëxposeerd, punt voor
Paul! Vervolgens wordt Carice door Peter Blok die een foute politieman speelt,
afgeleverd bij een veer in de Biesbosch. Ze wordt daar herenigd met haar
familie, maar het geluk duurt niet voor lang; ze varen in een hinderlaag en
iedereen, op Carice na dan, wordt vermoord. Hierna gaat ze werken in een
gaarkeuken/begrafenisonderneming, grappige combinatie overigens. Dit blijkt een
goede dekmantel voor de verzetsgroep van Dereke de Lint en Thom Hofman. Zo
kunnen ze hun eigen slachtoffers ter aarde bezorgen en met de overige
werkgelegenheid is het natuurlijk ook dik in orde. De verzetsgroep bestaat
verder uit wat koorballen, burgers en buitenlui. Alle aanslagen die ze plegen
lopen jammerlijk mis er vallen veel slachtoffers, maar niemand die zich afvraagt
hoe dat komt. Vreemd is ook dat wanneer de zoon van Derek de Lint wordt gepakt
dit geen gevolgen heeft voor het voortbestaan van de verzetsgroep? Volgens mij
waren de martelpraktijken van de SD dermate geavanceerd dat iedereen
uiteindelijk toch ging praten? Punt eraf dus voor Paul. De verzetsgroep blijft
dus een zieltogend bestaan lijden. Kennelijk past dit toch in het straatje van
de Duitse en Nederlandse roversbende. Carice is inmiddels gekoppeld met de
tragische held, postzegelverzamelaar Haupt sturmführer Ludwig Müntze. Via de
postzegels weet ze in zijn slaapkamer te komen en daar ontdekt Müntze dat de
blonde haren van Carice niet origineel zijn. Er komt nu iets wat ook al in de
Vierde man zat. Als Jeroen Krabbé met Renee Soutendijk in bed ligt, terwijl hij liever met
Thom Hofman in bed had gelegen,
Krabbé een opmerking maakt dat Soutendijk net een jongetje is.
Soutendijk zit boven op hem, showt dan trots haar pronte borsten en zegt: zijn
die ook van een jongetje? Een variatie hierop is; Carice die de handen van
Müntze op haar borsten legt en vraagt: sind die Jüdisch? Volgende verwijzing
naar een andere film is als Carice de man ontmoet die bevel voerde over de
Duitsers die haar overvallen hebben en haar ouders vermoord hebben, Sturmführer
Franken. Ze zet het op een lopen naar het toilet en Paul laat zien hoe ze daar
haar maag leeg kotst. Waarom moet dit allemaal getoond worden? Ditmaal lag er
geen bebloede tampon! Weer twee punten eraf!
Qua smerigheid kan het echter nog
een graadje erger. Als een stuk verder in het verhaal Carice en Müntze weten te
ontsnappen met behulp van de opportunistische, maar in dit geval niet, Halina
Reijn Ze vinden een schuilplaats in een zeilboot, waarop Carice zegt zouden we
hier maar altijd kunnen blijven! Müntze wil wel, maar dan is er op de radio het
bericht van de capitulatie. Carice zegt dat ze niet gedacht had angst voor de
bevrijding te hebben en dat is terecht want de Duitsers hebben heel handig de
schuld van het echec van de verzetsgroep op haar schouders geladen. In hun
plaats was ik dus met de zeilboot de zonsondergang tegemoet gezeild, maar de
plot verplicht hun tot handelen en de verantwoordelijke voor het verraad moet
bloeden. Ook dit gaat echter weer heel knullig mis, de notaris en zijn vrouw
worden onder hun ogen geliquideerd en Müntze is zo dom om terwijl het krioelt
van militairen en op wraak beluste burgers, al schietend de straat op te rennen
als in een slechte politiefilm. Müntze wordt als tragische held geëxecuteerd.
Ook al weer een onlogische wending. Generaal Kautner de voormalige bevelvoerder
van Müntze heeft het op een akkoordje gegooid met de canadezen en weet zo de
executie er door te drukken. De Canadese kolonel zegt nog wel, maar hij is een
getuige? Maar laat zich onbegrijpelijker wijze omlullen door Kautner. Ik geloof
meteen dat er in de chaos van de bevrijding nodeloos mensen zijn vermoord, maar
hier had de kolonel zich heel
eenvoudig op administratieve procedures kunnen beroepen. Onwaarschijnlijk is
ook dat de voormalige bevelhebber van de Duitsers deze bewegingsvrijheid heeft.
Waarom moet Müntze eigenlijk dood, is dat om de tragiek van de oorlog te
duiden? Carice komt terecht in een
soort extreem rechtse partij bijeenkomst. In een grote fabriekshal wordt ze
vernederd door een losgeslagen fascistoïde mensenmassa. We krijgen weer
uitgebreid te zien hoe Carice een emmer poep in een grote ketel moet gooien die
ergens boven in de ruimte hangt, waarom daar? Omdat, oh humor, ze deze dadelijk
over zich heen zal krijgen! Hé dat lijkt dan weer op Carrie, maar in die film
heeft het een functie namelijk dat de hoofdpersoon zo buiten zinnen raakt van
woede dat ze iedereen vermoord.
Wat is in zwartboek nu het nut van deze scène? Carice is al
genoeg vernederd, het voegt helemaal niets toe! Ja we kunnen haar weer even
naakt zien. Leuk maar gadverdamme! We hebben al gezien dat vele landgenoten
niet deugen, niet voor niets zijn er in de oorlogsjaren procentueel de meeste
Joden uit Nederland gedeporteerd. De mythe dat Nederland altijd zo gastvrij en
tolerant geweest zou zijn is inderdaad een mythe. Paul zal dan ook nooit
aarzelen om deze hypocrisie te duiden, vind ik goed, maar dat ene puntje erbij
doet er nu natuurlijk niet meer toe. Misschien is het wel zijn missie om na de
vernederende kritieken op Spetters, die nu weer in directorscut versie te zien
is, iedereen te laten bloeden, de recensenten, de acteurs en het publiek wat zo
dom was om mee te werken aan zijn nieuwste film?
Terug naar Zwartboek. De enige functie van het poep en pies
tafereel is dat Thom Hofman haar nu kan komen redden, maar ja die probeert haar
gelijk weer koud te maken. Ze krijgt nu wel weer het zwartboek van de notaris
terug en daarin staat alle ellende die haar dan weer vrijpleit. Overigens
schitterend gespeeld van Carice als ze te horen krijgt dat Müntze dood is.
Uiteindelijke weten ze Thom Hofman te pakken te krijgen en deze sterft door
verstikking in de doodskist die altijd voor het vervoer van vluchtelingen werd
gebruikt. Het laatste beeld is het gezinnetje van Carice in de kibboets op dat
moment rijden er echter militairen binnen, oh ja dat zal wel het begin van de
jom kippoer oorlog zijn geweest, zo eindigt het verhaal toch als het begon en
weer met een oorlog.
Is dit een goede film? Nee! Is het dan een slechte film? Ook
niet, maar kijk eens De Aanslag. Dat is een goede Nederlandse oorlogsfilm, hier
gaat de protagonist op onderzoek naar het waarom van de vernietiging van juist
zijn familie, aan het einde van de film vindt hij het uit. In Zwartboek is alle
urgentie weg, we weten dat Carice het gaat overleven en overleven dat is nu
juist het belangrijkste thema van een oorlog. De expliciete en zinloze
poep/pies en kotsscenes, maken het er ook niet beter op. Het script van
Soeteman/Verhoeven zit vol onlogica en is gekunsteld geschreven om de
verplichte thema’s aan elkaar te kunnen rijgen. De overeenkomst met de scripten
die momenteel basis zijn voor zijn nieuwste film zijn echter overduidelijk. Dat
de users hebben meegeschreven aan het script is dus een gotspe! Het optreden
van Paul Verhoeven in DWDD is een cynisch slotakkoord van het voortijdig
overleden overleden entertainment experience project. Geen woord van waardering
voor de prestaties van het publiek dat met enorm enthousiasme zich heeft
ingezet ten faveure van Paul. Nee integendeel, we krijgen nog een kat vanwege
de slechte scripts die we hebben geschreven. Als nu dadelijk in september
Steekspel ook wordt afgebrand door de critici dan zal Paul wel weer in DWDD
komen uitleggen dat ook dit de schuld was van de users. Ik hoop dat de redactie
dan in het kader van hoor en wederhoor ook wat andere betrokkenen zal
uitnodigen, ik hou een plekje vrij in mijn agenda.
